U saradnji sa you tube kanalom Zenica kroz objektiv donosimo vam priče o mahalama, ulicama i dijelovima grada u Zenici, kao i historiji našeg grada.
Zgrada nekadašnje Sinagoge građena je u periodu od 1903. do 1905. godine, po projektu ing. Miloša Komadine iz Mostara, a nalazi se u najstarijoj urbanoj zoni Zenice, pozicioniranoj između Stare čaršije i stambenih zona Pišća i Potoka.
Sa sjeverne strane, Sinagogu tangira pješačka zona ulice ul. Maršala Tita postavljena u pravcu istok-zapad, dok se sa zapadne strane Sinagoge nalazi saobraćajnica ul.Jevrejska koja prati korito rijeke Kočeve i uključuje se na glavnu saobraćajnicu,odnosno Bulevara, u neposrednoj blizini ušća rijeke Kočeve u rijeku Bosnu. Na razdaljini od cca 50 metara, južno od zgrade Sinagoge, je granica kompleksa solitera tzv. „Kineskog zida“.
Sagledavajući objekat u kontekstu prostora i vremena u kojem je sagrađen, objekat Sinagoge spada svakako u najljepše i najmonumentalnije objekte u Zenici. Zgrada nekadašnje Sinagoge u Zenici spada u malobrojne jevrejske sinagoge podignute na prostoru Bosne i Hercegovine, koje su u svom fizičkom smislu, u ovom slučaju, svojim gabaritima i arhitekturom vanjskog izleda, preživjele strahote minulih ratova.
Ona je istovremeno i simbol historijske sudbine jevrejske zajednice u Zenici, njenog prisustva, ali i njenog nestanka.
Sadašnja sinagoga izgrađena u periodu 1903-1905 godine, neposredno pored korita rijeke Kočeve u neposrednoj blizini tadašnje zeničke Čaršije, a sve istorijske činjenice upućuje na zaključak, da je bogata jevrejska zajednica u Zenici i prije 1885. godine sagradila sinagogu „pored Čaršije“, ili bila u vlasništvu većeg objekta koji se koristio za bogosluženje, odnosno vjerske funkcije, a koja se najvjerovatnije nalazila na mjestu današnje sinagoge,te je ista srušena radi izgradnje nove.
Zaključak o postojanju dvije sinagoge, iz prethodne tvrdnje, naknadno je potvrđen podatkom pronađenim u knjizi Ivana Čerešnješa: iz koje citiram sljedeće“Mala sinagoga je 1903. godine zamijenjena novom i većom. Ivan Čerešnješ, je inače bosanskohercegovački arhitekta, istraživač u Centru za jevrejsku umjetnost na Hebrejskom univerzitetu u Jerusalimu, specijaliziran za dokumentaciju jevrejske arhitektonsko-kulturne baštine u bivšoj Jugoslaviji i istočnoj Evropi.
Krajem 15. i početkom 16. vijeka zabilježen je snažan val doseljavanja sefardskih Jevreja, protjeranih 1492. godine iz Španije i Portugala, na područja zemalja koja su, u to vrijeme, bila pod osmanskom vlašću,a prvi Sefardi koji naseljavaju prostor današnje Bosne i Hercegovine, dolaze u Sarajevo.
Prvi pisani dokument koji govori o prisutnosti Jevreja u Sarajevu je u sidžilu sarajevskog suda iz 1557. godine,kao i u drugom sačuvanom sarajevskom sidžilu iz 1565. g., spominju se jevrejski trgovci,dok se u izvještaju bosanskog biskupa Maravića papi, iz 1655. godine, stoji da je jevrejska kolonija u Sarajevu jedina te vrste u Bosni.
Iz Sarajeva, vođeni ekonomskim razlozima, jevrejski trgovci i zanatlije su najprije otišli u Travnik, a iz Travnika su se selili u manja okolna mjesta: Bugojno, Jajce, Livno, Tešanj, Zenicu,… Ekonomski razlozi i mjesne prilike su odlučivale da li će stalno naseljeni Jevreji obezbijediti posao i stan svojim rođacima i pozvati i njih da se nastane u tom mjestu.
Prema raspoloživim podacima najstariji spomenik na Jevrejskom groblju u Zenici je iz 1747. godine, što znači da je jevrejska zajednica postojala najmanje 5-10 godina prije tog datuma.
Dolazak sefardskih Jevreja iz Travnika i Sarajeva u Zenicu, može se povezati sa otvaranjem brodskog druma 1864. godine,a jedan dio Jevreja mogao je doći i u toku 1878. godine, zbog gradnje pruge Brod – Zenica. Prvi Jevreji koji dolaze u Zenicu su trgovci i zato su se nastanili pored Čaršije, a to su porodice Danon, Eazar, Levi, Montiljo, Ozmo, Papo, Pinto, Salom, Trinki, Alkalaj i Altarac.
Nakon 1878. godine Zenicu naseljavaju i aškenaske porodice Weiss, Berger, Leibling i druge,a prema Popisu iz 1879., u Zenici je živilo 48 Jevreja.
Posljednjih godina osmanske vladavine u Bosni u Zenici je živjelo i nekoliko imućnijih jevrejskih porodica, poput Atijasa, koji su bili vlasnici parnog mlina u blizini Željezare, Weresta, vlasnika livnice, zatim Vajsa, Montilja, vlasnika tvornice likera, Ozma, poduzetnika, i trgovaca Danona, Fincija i Levija.
Drugi svjetski rat je imao katastrofalne posljedice po zeničku jevrejsku zajednicu: njemački okupator je 1941. godine Sinagogu opljačkao demolirao, njen inventar i enterijer uništio, a objekat pretvorio u konjušnicu. U periodu 1941. – 1945., od ukupno 240 zeničkih Jevreja poginulo je njih 185, a strahote rata preživjelo svega 55 osoba.
Od toga, u logor Jasenovac je odvedeno i pogubljeno 172 Jevreja.
Muzej grada Zenice podnio je, dana 11.06.2012. godine, prijedlog/peticiju Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje Sinagoge u Zenici nacionalnim spomenikom BiH, gdje ista komisija na sjednici održanoj od 4. do 6. februara 2013. godine, donosi odluku kojom zgradu nekadašnje Sinagoge u Zenici proglašava nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Kontakt sa portalom Zenicablog možete ostvariti:
email: [email protected]
Viber poruke: +387 60 355 8888
Facebook Inbox: https://www.facebook.com/Zenicablog/
Twitter: https://twitter.com/Zenicablog2010
